Edebiyat sözlüğü

SpoinieN- · 24 Nis 2011

İtnâb-ı mümel: Makbul sayılmayan söz katmadır. İtnab-ı mühil de denir. Haşv-ı kabih�ler ve tekrarlar makbul sayılmayan söz katmanlarıdır. Örnek:
Duâ ile sözü hatmedelim, zîrâ hakikatte
Sözün gevher olursa yeğdir itnâbından îcâze

Nef�î

SpoinieN- · 24 Nis 2011

KALB
Sözle ilgili sanatlardandır. Arap harflerine göre bir kelimenin harflerinin yerleri değiştirilerek yapılır. Cinas sanatının bir çeşididir. Cinas-ı kalb, tecnis-i kalb ve maklûb adlarıyla da bilinir. İkiye ayrılır:
1. Kalb-i kül: Tersinden okunduğu zaman da anlamlı olan kelime çıkan sanattır. Buna kalb-i muntazam veya aks-i müfred de denir. Örnek:

Mûr gibi emrine kılmış itâat halk-ı Rûm
Râm olupdur nitekim Mûsâ�ya ey şeh şihr-i mâr

Sururî Kadim
Mûr: Karınca, Rûm: Anadolu, Râm: İtaat etme, Mâr: Yılan anlamına gelir.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

2. Kalb-i ba�z: Bir kelimenin harfleri değiştirilerek kelime yazma sanatıdır. Buna maklûb muavvec de denir. Örnek:

Tahlîsine yok mu duâcı
Câniler içinde kaldı Nâcî

Muallim Naci
Câni: Katil, Nâci: Şairin adı.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

KARAVELLİ
Asıl hikaye arasına katılan küçük

müstakil hikayeler. Hikayelerin içinde manzum parça bulunmaz. İbret verici veya güldürücü niteliktedirler. Genellikle uzun hikayelerin anlatıldığı toplantılarda zaman zaman dikkatleri başka noktaya çevirmek ve sahneyi değiştirmek için söylenirler.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

KAT’
Anlamla ilgili sanatlardandır. Susmanın söylemekten etkili olacağı yerde sözü kesmeye denir. Heyecanın doruğa ulaştığı noktada bu yola başvurulur. Genellikle nesirde kullanılan bir sanattır. Örnek:

Bu dağın çilesi dolmaz

Bu dağın çilesi solmaz

Bu dağ bir...
Sus şair

Hepsini demek olmaz!

Halide Nusret Zorlutuna

SpoinieN- · 25 Nis 2011

KATAR
Halk edebiyatında alt alta sıralanan dörtlüklerin hepsine birden katar denir.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

KAYABAŞI
Halk edebiyatımızda bir koşma türü. Özel ezgiyle okunur. Türkülerin ezgilerine göre bölümlenmesinde usulsüz okunan türküler bölümüne girer. Konuları kır ve köy hayatıyla ilgilidir. Çobantürküsü olarak da bilinir.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

KELAM-I KİBAR
Ulu söz demektir. Velilerin

büyük kişilerin

ahlakçıların özlü sözlerini tanımlamak için kullanılır.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

KEREM HAVALARI
Saz

bağlama

bozuk düzenler eşliğinde özel bir ezgiyle söylenen türkülerdir. Adını öykü kahramanı Kerem’den aldığı sanılıyor. Akıcılığından dolayı çok tutulan bir üsluptur. Anadolu’nun hemen bütün bölgelerinde söylenir. Kerem

yanık Kerem

kesik Kerem

kandilli Kerem gibi bölümlere ayrılır.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

KESİK
Halk edebiyatımızda hece sayısı 7 ve 8 olan şiirlerin genel adı.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

LÂEDRİ
Arapça sözcük anlamı "bilmiyorum" demek. Yazarı bilinmeyen eserler için kullanılır.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

LEBDEĞMEZ
İçinde "dudak sessiz harfleri" (yani b

f

m

p

v) diye tanımlanan harfler bulunmayan sözcüklerle yazılmış şiirlerdir. "Dudakdeğmez" adı da verilir. Divan edebiyatında az başvurulan bir yöntemdir. Asıl halk edebiyatımızda kullanılır. Bu türde şiirler söylemek bir ustalık işareti sayılır. Örnek:

Tarik-i aşka gir ehl-i Hüdâ ol
Gönül gel layık-i her itilâ ol

Dilersen dehrde âzâde serlik
Gurur-i câhı terk eyle gedâ ol

Cidâl-i kîl ukale yok nihâyet
Ricalû’llah ile hâl-âşina ol

Çekil izzetle uzlet gûşesine
Azîz ol derd-î şöhretten cûda ol

Dokunmaz leb lebe Remzi okurken
Dehân-i dil-bere nükte nümâ ol

Ahmet Remzi Dede
(Sadece son beyitte dudak sessiz harfleri var)

SpoinieN- · 25 Nis 2011

LİRİK ŞİİR
Din

doğa

aşk

özlem

gurbet

vatan

ölüm gibi konularda kişisel duygulanımların dile getirildiği

çoşkulu bir anlatımın kullanıldığı şiirlerdir. Eski Yunan edebiyatında şairler şiirlerini genellikle lir eşliğinde söylediği için isim buradan kaynaklanır. Türk edebiyatında bir dönem bir tür telli saz olan rebab ile şiir söylendiği için lirik şiire "rebabi" denildi. Divan edebiyatında gazel

murabba

şarkı

halk edebiyatımızda koşma ve semailer lirik şiire örnek verilebilir.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

MAKLUB
Harfleri tersten sıralandığında yine aynı sözcük çıkan sözcükler. Örneğin mum

bab

aba gibi.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

MAZMUN
Bir dizenin bir ifadenin taşıdığı ve onlardan herkesin anladığı gerçek ya da mecaz anlama

asıl anlamı yanında taşıyan bir isme

bir atasözüne

âyete

hâdise

olaya

bir şeyi onun özelliklerini çağrıştıracak sözcük ya da sözcük gruplarının veya dizelerin içine yerleştirmeye mazmun denir. Örnek:

Çıhma yârim giceler ağyar te’nından sakın
Sen meh-i evc-i melâhatsin bu noksândır sana

Fuzulî
(Sevgilim

gece yarıları dışarı çıkma

yabancıların ayıplarından sakın. Sen güzellik göğünün en yüksek yerindeki dolunaysın

gece çıkmak sana yakışmaz

kusur sayılır.)
Fuzuli’nin bu beytinde sevgili

güzelliğin doruğundaki aya benzetiliyor. Ayın en güzel hali dolunaydır. Dolunay güneşin batmasından önce doğar. Dolunayın gece yarısı çıkması ay tutulmasıyla olabilir. Ay tutulduğunda noksandır

kusurludur

güzelliğini kaybeder. Fuzulî

bu beytinde "noksan" ve "ta’n" sözcükleriyle bir ay tutulması mazmunu yapıyor.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

MEKTUP
Birbirinden uzakta bulunanların haberleşmesini sağlayan bir yazı türü. En eski haberleşme araçlarından biri. Sözcük anlamı Arapça "yazılmış şey." Farsçası name

eski Türk dillerindeki karşılığı bitig

betik ya da bittidir. Tarihte rol oynamış ünlü kişilerin

yazar

bilimadamı ve sanatçıların mektuplarıyla birlikte bir edebi eserler türü olarak kimi zaman ele alınmıştır. Sadece mektuplardan oluşan kitaplar da vardır.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

MELHAME
Divan edebiyatında gelecek olayları anlatan nazım ya da nesir eserlerin ortak adı.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

MENKUT
Divan edebiyatında sözcüklerinin tümü noktalı harflerden oluşan şiirler.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

MENSURE (Mensur şiir)
Duygu

düşünce

yaşam ya da hayalleri şiir inceliğinde anlatan düzyazı türü. İç uyuma önem verildiği için dilbilgisi kurallarına uygunluk aranmaz. 19. Yüzyılda Fransız edebiyatında ilk örnekleri görüldü. Şinasi’nin Fransız edebiyatından yaptığı şiir tercümeleri edebiyatımızdaki ilk örneğidir.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

MESEL
Atasözleri

öğretici

ahlaki özellikleri bulunan küçük hikayelerdir.