Edebiyat sözlüğü

SpoinieN- · 25 Nis 2011

PASTORAL
Çoban ve kır hayatını

köylerdeki yaşayış şeklini anlatan şiir. Grekler’in bukolik dedikleri bu türü Edebiyat-ı Cedide’ciler eş’ar-ırâiyâne (Çoban şiirleri) diye adlandırmışlardır. Pastoral şiir

süsten

kelime oyunlarından

yapmacılıktan uzak sade bir dille yazılır. Eski Yunan edebiyatında Theokrites ile Latin edebiyatında Vergillius

pastoral şiirin ilk ve en güzel örneklerini verdi.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

PELTEKNÂME
Kekeleme şiiri. Lisan-i pepeği adı da verilir. Halk edebiyatı nazım şeklidir. Âşık

kelimelerin ilk hecelerini

bazen de kelimelerin çoğunluğunu kekeleyerek söyler. Bu tekrarlar ölçüye dahildir. Örnek:
Bu bu bugün gö gö gördüm yü yü yüzün dilberâ
Ba ba baktım gö gö gönlüm oluptur ziyaâ
Di di dilim pe pe peltek sö sö söyler zebanımı
Ne ne ne derse de de desin dimesin tek sana
Abdi İmam

SpoinieN- · 25 Nis 2011

PLOT
Roman

hikaye

tiyatro gibi eserlerde

baştan sona devam eden hareketlerin yapısı. Bir bakıma eserin planıdır. Kahramanların ve olayların meydana getirdiği devamlılığı ifade eder. İkinci

üçüncü derecedeki kişi ve olaylar

görünüp kaybolan bir başka zaman

mekan ve olayla ortaya çıkan kişiler

duygusal davranışlar plotu tamamlar ve zenginleştirir. Plot

yapısına göre çeşitlere ayrılır. Bazı plotlar trajik olayları

bazıları komedi

masal ve hiciv gibi konuları göstermek için kurulur. Eser

bu plota göre kimlik kazanır.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

POETİKA
Şiir üzerine düşüncelerin ve teorilerin bütünü. Bu kelime eskiden Fransızca’da yalnız şiirin değil

güzel sanatların teorisini güzelliğin feslefesini

bir bakıma estetiği ifade ederken

bugün şiir sanatı anlamına gelen bir terim olmuştur. Batı dillerinde poetika konusuna giren birçok eser var. Türkçe’de ise

bazı şiirlerin ve grupların bildiri niteliğindeki

genellikle savunmaya dayalı birkaç önsözü görülür. Necip Fazıl Kısakürek’in de bir Poetika’sı var.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

PROZODİ
Kelimelerin taşıdıkları seslerin değerlerine ve hecelerin taşıması gereken seslere göre söylenmesi. Tonlamaya

hecelerin vuruşuna kelimelerin uzunluk ve kısalıklarına dikkat edilerek söylenir.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

RAKTA
Arap harflerine göre bir harfi noktalı

bir harfi noktasız kelimeleri kullanarak şiir yazma.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

REKÂKET
Kelime veya cümlelerin düzensiz sıralanmasından ileri gelen okumayı zorlaştırıcı durum. Divan edebiyatında yazıda kusur sayılırdı.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

RİKKAT
Anlatımda söylenişleri kulakta ince

hafif

hoş etki bırakan sözcüklerin kullanılması. Sanatçı sevgi

şefkat

muhabbet

güzellik gibi konuları anlatırkenn sözcükleri de uygun düşecek şekilde ince sesle kurulanlardan seçer. Bu sözcükler kelimâ-ı rahika

taşıdıkları özellik de rikkatdiye adlandırılır.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

RİSALE
Küçük kitap

broşür. İlim veya sanata dair yazılar. Önceleri çokluk dini konuları ele alan küçük hacimli kitaplar bu adla anılırlardı.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

RİTM
Şiirde

hecelerdeki vurgu

uzunluk

kısalık

kalınlık

incelik

yükseklik gibi ses özelliklerinin ve duraklarının düzenli bir şekilde tekrarlanmasından doğan uyum.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

RONDELET
Yedi mısralı ek bendden meydana gelen Fransız nazım şekli.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

RÜCÛ
Divan edebiyatı sanatlarından. Bir düşünceyi daha güçlü hale getirmek için

söylenen sözden vazgeçer gibi davranılır. Espri

üzüntü

sevinç

dehşet

hayret durumlarında ifadeyi daha güçlü ve canlı kılmak için kullanılır. Vazgeçme döngü halinde de yapılabilir. Örnek:

Eder isyanıma gönlümde nedâmegalebe
Neyleyeyim yüz bulamam ye’s ile afvime talebe
Ne dedim? Tövbeler olsun

bu dafi’i şerdir
Benim özrüm günehimden iki kat beterdir
Nûr-i rahmet niye güldürmeye rûy-i siyehim
Tanrı’nın mağfiretinden de büyük mü günehim?
Şinasi

SpoinieN- · 25 Nis 2011

SADR
Bir beyitte birinci mısranın ilk parçası ile nesirde cümlenin ilk parçası.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

SAGU
İslamiyet öncesi Türk edebiyatında ölen kimselerin arkasından söylenen şiirler. Sevilen

sayılan özellikle gösterdiği kahramanlıklarla tanınmış kimselerin ölümü üzerine ozanlar tarafından

yuğ adı verilen cenaze törenlerinde okunur

ölen kişinin yiğitliği

iyiliği

cömertliği

faziletleri dile getirilirdi.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

SAKİNAME
Sakiye (içki sunana) seslenmek yoluyla içkiyi (çokluk şarabı) ve içki meclislerini

adetlerini

içkiyle alakalı bütün düşünce

duygu ve kavramı bazan tasavvufi

bazan da dünyevi işleyen şiirler. Mesnevi şeklinde yazılır. Terkib-i bend

terc-i bend veya kaside şeklinde de görülür.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

SALİYE
Divan edebiyatımızda yeni yılı kutlamak için yazılan şiirler. Bu şiirlerde daima girilen yılın tarihini tespit eden bir beyit de bulunur.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

SARMA KAFİYE
Dört mısralık bendlerle kurulan nazım şekli. Her dörtlükte birinci ile dördüncü

ikinci ile üçüncü mısralar kendi aralarında kafiyelidir. Kafiye şeması şöyledir: Abba

cddc

effe. Örnek:

Rûhumu bu çarmıha kendi ellerimle gerdim:
Bir nebi ızdırabı kaynıyor her yerimde.
Ölüm

siyah bir tütsü yakıyor gözlerimde
Aldığım her nefesi son nefes gibi verdim!
Yusuf Ziya Ortaç

SpoinieN- · 25 Nis 2011

SATRANÇ
Saz şairleri tarafından aruzun müfte’ilün müfte’ilün müfte’ilün kalıbıyla ve musammat gazel şeklinde yazılan şiirler. Musammat beyitlerden oluştuğu için

her mısra kafiyeli iki eşit parçaya bölünür. Bu parçalar alt alta yazıldıklarında dörtlüklerden meydana gelen yeni bir şekil ortaya çıkar. Bu şeklin kafiye şeması şöyledir: abab cccb dddb... Örnek:

Sevdi gönül bir püsteri / Sanatı terzi güzeli
Hüsnünü bir muhtasarı / Şerh ederek söylemeli

Matlanın fâikını / Sohbetinin lâyıkını
Ben gibi bir âşıkını / Eylemiş aşkıyle deli

Düştü gönül çâresine / Kaşlarının karesine
Çehre-i menâresine / Yandı derûnum göreli

Vardı ellerim eline / Tutuldu dilim diline
Kâkülünün bir teline / Bağladı bu cân ü dili
Emrahî

SpoinieN- · 25 Nis 2011

SAYA
Aşık edebiyatında nesir. Mensur karşılığı olarak da sayalı kullanılır. Secili (müsecca) nesre ise ayaklı saya adı verilir.

SpoinieN- · 25 Nis 2011

SEBK-İ HİNDÎ
Divan edebiyatında kullanılan bir üslup. Terim

"Hint tarzı

Hint üslûbu" anlamına gelir. Türk edebiyatına XVII. İran şairlerinin etkisiyle girdi. Bu nedenle sebk-i İsfahâni diye de bilinir. İran edebiyatına ise Hindistan’dan geçmiştir.