Edebiyat sözlüğü

SpoinieN- · 24 Nis 2011

ABSOLUTİZM
Mutlakçılık. Herhangi bir eserde ya da ilkede bir ebedinin varlığına ve değişmezliğine inanmak

eseri ya da ilkeyi bu değişmeze göre incelemek.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AÇIK HECE
Türkçe sözcüklerde sesli harf ile belirtilen kısa heceler. Örneğin a-na-do-lu

a-şı-la-ma gibi. Arapça ve Farsça’da ise sözcüklerde sesli harflerle yazılmayıp hareke ile gösterilen kısa hecelere verilen isim. Örneğin ka-de-me

ha-se-ne gibi. Aruz vezninde bütün açık heceler kısa hece olarak kabul edilir.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AÇIKLAMA
Edebi bir eseri geniş okuyucu kitleleri için anlaşılabilir hale getirmek için yapılan yazılı çalışmalar. Sanatçılar eserlerinde anlamı herkes tarafından bilinmeyen sözcükler

deyimler

durumlar ve düşüncelerle

sanatlar kullanır. Bunların her biri bir olay

bir durum ya da düşünceyi ifade eder. Okuyucu bunları çözmeden eserin bütününü anlayamaz. Açıklamanın amacı bu anlamayı sağlamaktır.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AÇIKLIK
Bir metinde belirtilmek istenen duygu ve düşüncelerin kolay

anlaşılır

herhangi bir ek yoruma açıklamaya gerek kalmadan kavranılabilir olmasıdır.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

ADAPTE
Herhangi bir dilde yazılmış bir eseri

başka bir dile yer ve kişi adlarını değiştirerek

olayları örf ve adet

duyuş ve düşünüş bakımından aktarıldığı dili konuşanların hayatına uygulamak yöntemli serbest çeviri tarzıdır. Türk edebiyatında daha çok tiyatro eserlerinde kullanılır. Örneğin Tanzimat edebiyatı yazarlarından Ahmet Vefik Paşa’nın Moliere’den yaptığı adapteler gibi.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

ADAPTASYON
Farklı türde bir eserin (roman

öykü

anı gibi)

sahne veya sinemaya uyarlanması ya da farklı türde bir eserden (roman

destan

öykü gibi) farklı bir edebi eser (örneğin oyun) meydana getirilmesidir.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AED
Eski Yunanlılarda şiirlerini lirle söyleyen saz şairlerine verilen ad.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AFROZİM
Çeşitli konularda mutlak bilinmesi gereken ana özellikleri kısa

açık ve anlaşılır bir biçimde anlatma sanatı. Yazarların derin anlam yüklü vecizelerine de afrozim denir.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AĞIZ
Bir anadilin herhangi bir şivesi içinde var olan söyleyiş farkıdır. Ağızlarda dilbilgisi ve sözcükler farklı değildir ancak bazı sesler değişik söylenir. Rumeli ağzı

Karadeniz ağzı gibi.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AHREB ve AHREM
Rubai vezinlerinin ana ölçüsüdür. Mef’ulü ile başlayanlara ahreb

mef’ulün ile başlayanlara ahrem denir.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AHSENÜ’L KASAS
Kıssaların

hikayelerin en güzeli. Bu deyim

Kur’an-ı Kerim’de Yusuf Suresi’nde geçen Yusuf kıssasını anlatır.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AKD Ü HALL
Düğümleme ve çözülme. Divan edebiyatında nesir bir eseri nazma çevirmeye akd

nazım bir eseri nesire çevirmeye hall denir.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AKICILIK
Sözcük ve cümlelerin dile takılmadan kolayca okunabilmesi için anlatılmak istenen düşüncenin rahatlıkla anlaşılır şekilde ifade edilmesi. Akıcılık

düşüncelerin bir düzenleme kapsamında sıralanması

bu düşüncenin herkes tarafından bilinen ve kolay söylenebilen sözcüklerle anlatılması

cümlelerin kısa ve yapı bakımından doğru olması ile sağlanır. Akıcılık

içerikten çok bir üslup özelliğidir.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AKROSTİŞ
Bir şiirde dizelerin ilk harflerinin yukarıdan aşağıya doğru sıralandığında anlamlı bir sözcük meydana getirmesi. Divan edebiyatında akrostiş’e muvaşşah ya da istihrac denir. Eski Yunan ve Latin edebiyatında ise akrostiş "üç dize" anlamına gelir.
Örneğin:
Varolan bir sen

bir ben

bir de bu bahar
Elden ne gelir ki? Güzelsin

gençliğin var
Dünyada aşkımız ölüm gibi mukaddes
İnan ki bir daha geri gelmez bu günler
Âlemde bu andır bize dost esen rüzgar
Cahit Sıtkı Tarancı
Şiirin dizelerinin ilk sözcükleri alt alta okunduğunda "VEDİA" ismi çıkıyor.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AKS

AKİS
Bir cümlede

bir dizede iki sözcüğün ya da sözcük topluluklarının yerleri değiştirilerek yapılan söz sanatı. Cümle ya da dizede bir sözcük diğerinin önüne ya da arkasına getirilerek cümle ya da dize tekrarlanır. Tard ü aks veya aks ü tebdil de denir. Aks-i tam (tam akis) aks-i nakıs (eksik akis) olmak üzere iki türü var.
Aks-i tam

cümle ya da dizenin anlamlı iki parçası kalıp halinde yer değiştirir

ekleme ve çıkarma yapılmaz. Örneğin:

Mümkün değil Hudâyı bilmek de bilmemek de
Mâtem görünür şâdi şâdi görünür mâtem

Aks-i nakıs

Cümle ya da dizelerde anlamlı sözcük topluluklarının yerlerinin bazı ekleme ve çıkarmalar yaparak değiştirilmesi yöntemidir. Örneğin:

Hayran oluyor kudretine

sun’una insan
Hayran oluyor kudretine

sun’una hayran
İsmail Safa

Gelse der-gâhına ikrâm görürler küremâ
Kürema dergehine gelse görürler ikrâm
Ziya Paşa

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AKSAN
Vurgu demektir. Söyleyiş farkını belirtmek için bazı seslerin üzerine konur.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AKS-İ MÜFRED
Bir sözcükteki harflerin sondan başa doğru alınması halinde yine anlamlı bir sözcüğün meydana gelmesidir. Örneğin ayak-kaya gibi.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

AKSİYON
Bir edebi eserde olguların akışıdır. Örneğin bir romandaki aksiyon

tanımlama

düşünce ve moral bölümlerinin çıkarılmasından sonra kalan olaylardır.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

ALAKA
İlgi. Bir sözcüğü gerçek anl*****n dışında bir anlamda (mecazi) kullanmak için düşünülen ilgiye alaka denir. Edebi sanatların çoğunda bu durum söz konusudur. Bu ilişki ne kadar uygun olursa edebi sanat o derece yerinde ve güzel sayılır.

SpoinieN- · 24 Nis 2011

ALEGORİ
Bir düşüncenin canlı bir varlık olarak anlatılması. Soyut bir düşünceyi heykel ya da resim ile göstermek gibi. Örneğin adalet düşüncesinin gözü bağlı ve elinde terazi bulunan bir kadınla anlatılması gibi.