Mantarlar

FİREMAN ; · 31 Ara 2012

(Pilz / Champignons / Fungi-mushrooms / Fütr / Fungus) Boy

biçim ve bölge bakimindan büyük degisiklikler gösteren

yüzbin kadar çesidi olan bir bitkidir

Karada ve tatli sularda yasarlar

Genel yapilari: Mantarlar genel olarak klorofilsiz ve renksiz organizmalardir

Yüksek mantarlar bâzi renk maddelerini ihtivâ edebilirler

Sekil bakimindan en ilkelleri çiplak ve amipsidir

Digerlerinde kitinden yapilmis bir çeper vardir ve çesitli sekiller gösterirler

Bir kismi tek hücrelidir

Bir kismi ise tek veya çok hücreden yapilmis basit veya dallanmis ipliksi gövdeye sâhiptir

Mantar ipliklerine hif

bu hiflerin teskil ettigi topluluga da misel veya miselyum denir

Metabolizma: Mantarlar saprofit (çürükçül) veya parazit olarak yasayan heterotrof (dis beslek) organizmalardir

Yedek besin olarak glikojen ve yag meydana gelir

nisasta yoktur

Yayilislari: Mantarlar tabiatta çok yaygin bulunurlar

Dünyâ üzerinde 60

000 kadar mantar çesidi vardir

Tatli sularda ve karada

nâdiren denizlerde yasarlar

Bir kismi insan

hayvan ve bitkiler üzerinde parazit olarak yasayip hastalik meydana getirirler

Toprakta bulunan diger bir kisim mantarlar da organik maddelerin parçalanmasinda rol oynayarak bitkilerin beslenmesine yardim ederler

Bunun yaninda birçok besinin bozulmasina da sebep olurlar

Karada yasayan yüksek mantarlarin çogu “mantar” adi altinda bilinir

sapkali olan bir kismi yenir

bir kismi ise zehirli olup

önemli zehirlenmelere yol açar

Bâzi mantarlar da mavi-yesil veya yesil suyosunlari ile birlikte likenleri meydana getirirler

Üreme: Mantarlar sporlanma ile eseysiz veya eseyli olarak üreyebilirler

Mantar miselleri uygun çevre sartlarinda çesitli sekillerde sporlari meydana getirirler

Olgunlasan sporlar fertten ayrilarak serbest hâle geçer ve çimlenerek kendi türüne has mantari meydana getirir

Mantar sporlari

degisen çevre sartlarina karsi çok dayaniklidirlar

Bu sebeple tabiatta uzun süre canli kalabilirler

Mantarlarin sekil ve büyüklükleri türlere göre degisir

Esemli üremeleri

farkli esemlere âit sporlarin birlesmesi ile olur

Bazidli mantarlar: Bu sinifta da bitkilerde hastalik meydana getiren mantarlarla

yenebilen ve insanlar için çok zehirli olan mantarlar bulunmaktadir

Mantar miselleri çok hücreli olup

tomurcuklanma sûretiyle spor meydana getirirler

Bugdaygillerde karapas

rastik

sürme gibi hastalik yapan mantarlar bu sinifta olup

bitkileri tahrip ederler

Bu grubun en önemli mantarlari karada ve bilhassa ormanlarda yasayan sapkali mantarlardir

Sampiyon

kuzu kulagi gibi mantarlar

yenebilen kiymetli mantarlardir

Sinek mantari(Amanita muscaria) gibi bir kisim mantarlar ise çok zehirlidir

Meselâ sinek mantari zehirli alkaloitler tasir

Mantar yendikten bir kaç dakika veya bir kaç saat sonra zehirlenme belirtileri görülür

Mantarda bulunan alkaloitler sinir sistemine etki yaptigindan

hastanin kalp hareketleri

nabzi yavaslar

bulanti

kusma

terleme

salya akmasi ve gözyasi

sulu ishal ve delilige yakin bir sarhosluk görülür

Hasta deli gibi her seyi söyler

Mîde

barsak

karaciger ve böbrekler çok zarar görür

Hastada su ve elektrolit dengesi bozulur

idrar çok azalir

Eger mantar çok yenmisse hasta zamanla agirlasir ve ölür

Eger zehirlenme erken anlasilirsa

ilk yardim olarak ilik tuzlu su içirilir

kusturulur ve birkaç defâ tekrarla mîdesi yikanirsa hasta kurtulabilir

Ilk yardimdan sonra hastâneye kaldirilip atropin tedâvîsi yapilir

serum verilir

Hastaya aktif kömür

toz kahve

çay ve bir pürgatif verilir

Ilk günlerde karbonhidratça zengin

proteince fakir yiyecekler verilir

Hastaya hiçbir zaman alkol verilmez

Bâzan 1-2 mantar ergin bir insani bir günde öldürmeye yeterli olabilir

Her yil mantar zehirlenmesinden olan ölümlerin büyük bir kismi bu amanita grubu mantarlardan ileri gelir

Zehir maddeleri

mantari kurutmak

kaynatmak ve kizartmakla kaybolmaz

Zehirli ve yenen mantar arasindaki ayrintiyi kesin olarak kolayca ayirt edebilecek bir metod yoktur

Kirdan toplanan mantarlarin yenebilmesi için mantarin çok iyi taninmasi gerekir

Aksi hâlde yenmemelidir

Kültür mantarlari tercih edilmelidir

Mantar toplamak

yetistirmek özel bilgi ve tecrübeyi gerektirir

Çünkü zehirsizler yanindaki tek zehirli mantarin birlikte pismesi

hepsine bulasmasi demek olacagindan çok dikkatli davranilmalidir

Halk arasindaki yaygin olan

zehirli mantarin herhangi bir gümüs esyâyi kararttigi görüsü tamâmen yanlistir

Zehirli mantarlar genellikle renk ve sekil bakimindan çok ilgi çekici olurlar

Mantarlarin zehirli olup

olmadiklarini bâzi belirtilerinden anlama imkâni varsa da toplarken çok dikkatli davranmak gerekmektedir

Zîrâ bir anlik dalginlik

yiyen kimsenin zehirlenmesi demektir

Mantarlarin garip dünyâlari henüz ilmî açiklik kazanamamistir

Meselâ; bâzi mantarlar

hemen hemen alti metre çapinda el ile dikilmis görünümünü uyandiran bir dâire içinde yetismektedir

Bir çesit mantar da bitkileri bir yüzük gibi sararak buralarin yirtilip

kalbur gibi delinmesine ve sanki içlerinde isik yaniyor seklini vermesine sebep olmaktadir

Coprinus mantarinin olgunlastiktan sonra renginin siyaha döndügü ve sulanarak mürekkep hâlini aldigi söylenmekte

bir çesit yuvarlak iplik gibi uzun Myclia mantarinin da ona hafifçe dokunan bir solucani bir uzanti ile hemen yakalayarak içinde hazmetmesi

enteresan olaylar arasinda yer almaktadir

Bâzi tür mantarlar insanlarda garip tesirler yapar

Meselâ; Meksika’nin islak otlu kesimlerinde yetisen Pslocybe mantari

yenildiginde insanin garip seyler görmesine sebep olur

Bilhassa kizilderililer

dînî âyinlerinde bundan yiyerek güzellik

tazelik ve bilginin sirlarina sâhip olacaklarina inanirlar

Mantarin pekçok çesitleri olmasina ragmen

bunlarin arasindan ancak bir iki tânesi yenmektedir

Dünyânin en çok mantar yiyen ülkesi

Fransa’dir

Kisi basina düsen yillik mantar orani 16 kg’i bulmaktadir

ABD ve Avrupa’da en çok yenen Agaricus bisporus

Güney Asya’da Volvariella volvacea

Japonya’da ve Çin’de Lentinus edodes baslica yenen mantar çesitleridir

Yurdumuzdaki bâzi mantarlar:

Çayir mantari: Zehirli türü de olan bu mantara dikkat etmek gerekir

Semsiye seklinde

kir ve çayirlarda yetisen bu mantar

açik kahverenklidir

Seytan mantari: Kesildiginde önce kirmizi

sonra mâvi olan bu mantar oldukça zehirli bir türdür

Sapi karinli ve saridir

Altinda koyu kirmizi karisik çizgiler vardir

Kuzu mantari: Çogunlukla zehirsizler sinifina giren kuzu mantari

uzun külah biçimli

sari ve koyu renklidir

Mercan mantari: Üzerlerinde beyaz

sari

pembe tomurcuklari olan bu mantarin parmak biçimli çikintilari vardir ve zehirsizdir

Kurt mantari: Zehirli mantarlar sinifindan olan bu tür

beyaz sert dügme görünüsünde olup

akarsu ve yol kenarlarinda yetismektedir

Mantar

pisirildigi gün hemen yenilmelidir

Mantari pisirmek için bilhassa emaye

atese dayanikli cam veya porselen kaplar kullanilmali

mantar kesinlikle alüminyum tencerede pisirilmemelidir

Pisirilecek mantarlari çok iyi temizlemek

basindaki yapiskan deriyi çekip çikardiktan sonra sapini keskin biçakla kazimak gerekir

Bol suda yikanan mantarlar

bir peçete üzerine birbirinden ayri duracak sekilde siralanip

iyice süzülmesi beklenir

Daha sonra ince ince dograyarak pisirmelidir

Mantari pisirirken tadinin kaybolmamasi için yalnizca tuz

karabiber ve kiyilmis tâze maydanoz konulur

Kullanildigi yerler: Mantar etin yerini tutar

Protegin degeri etten daha fazladir

Yorgunlugu giderir

Düsünme ve ögrenme yetenegini gelistirir

Kansizligi giderir

Bedenin gelismesine yardimci olur

Romatizma ve üremi olanlar yememelidir

Mantarlar

FİREMAN ;