20
EXE RANK
OttoMaNs* ;яeiz
Fexe Kullanıcısı
Puanları
0
Çözümler
0
- Katılım
- 20 Şub 2011
- Mesajlar
- 32,869
- Tepkime puanı
- 0
- Puanları
- 0
- Yaş
- 37
- Web sitesi
- www.netbilgini.com
KARAHANLI EDEBİYATI
"Bütün kötülüklerin anası cehalettir."
Karahanlılar devrinde başlangıçta Uygur alfabesi kullanıldı sonra Uygur alfabesinin yerini Arap alfabesi aldı. Bu devirde meydana getirilen en önemli eserler Kaşgarlı Mahmud'un "Divânu Lûgati'tTürk"ü Yusuf Has Hâcib'in "Kutadgu Bilig"i Edib Ahmed Yüknekî'nin "Atabet-ül Hakayık"ı ve Hoca Ahmed Yesevî'nin "Divanı Hikmet'idir.
YUSUF HASHACİB VE KUTADGU BİLİG
Yusuf Has Hâcib 1019 yılında Türkistanın Balasagun şehrinde doğdu. Elli yaşlarında iken Kaşgar'a geldi. Kaşgar o zaman Doğu Karahanlıların başkenti idi. Balasagun'da yazmaya başladığı ve Kaşgar'da tamamladığı "Kutadgu Bilig" adlı eserini Karahanlıların hükümdarı Tafgaç Uluğ Buğra Han'a sunmuştur. Hükümdar eseri çok beğenmiş ve ona ödül olarak 'has hâciblik' yani başmabeyincilik unvanını vermiştir. Has hâciblik sarayın en büyük rütbelerinden biri idi. "Kutadgu Bilig" (Mutluluk veren ilim ya da Kutlu Bilgiler Kitabı)dır islâm devri Türk edebiyatının ilk büyük eseri bu kitaptır. Manzum olarak mesnevî tarzında yazılmıştır ve 6645 beyitten oluşur. Eserde Firdevsî'nin "Şehname"sindeki vezin kullanılmıştır ama manî tarzında dörtlükler de vardır. 173 tane olan bu dörtlükler Türk halk manîleri için bilinen ilk örnekler olarak gösterilebilir. Kullanılan dil Kaşgar Hakaniye lehçesidir ve bu lehçe Uygurlar çağındaki edebî Türk lehçesinin bir devamıdır. Konusu bakımından Kutadgu Bilig'e bir "Siyasetname" diyebiliriz. Topluluk halinde yaşayan insanları mutlu edecek yolları gösterir. Bunları devrin hükümdarlarına öğütler halinde söyler ideal bir insanda bulunması gereken nitelikleri de sayar.
Yusuf Has Hâcib Kutadgu Bilig'de başlıca dört kişiyi birbirleriyle konuşturur. Bunlardan biri olan Kün Toğdı (Gündoğdu) hakandır ve 'adalet'i temsil eder. Vezirin adı Ay Toldı'dırye devleti (bahtı) temsil eder. Vezirin oğlu Ögdülmüş "akıP'ın temsilcisidir. Vezirin kardeşi Odgurmuş ise 'kanaat' ve 'akıbet' kavramlarını temsil eder. Bunların konuşmaları bize Karahanlılar devrindeki devlet teşkilâtı hakkında da önemli bilgiler veriyor.
Yusuf Has Hâcib bu eserinde "Bütün kötülüklerin anası cehalettir" diyor ve bir toplumda en önemli şeyin eğitimöğretim olduğunu vurguluyor. Bunun için de hakanın milletini aile reisinin de aile fertlerini eğitmek okutmak zorunda olduğunu söylüyor. Siyasî ve ekonomik konulara da temas ederek eşitliğin zenginleri fakirleştirerek değil fakirleri zenginleştirerek sağlanması gerektiğini belirtiyor. Ferdin saadetinin toplumun saadetine bağlı olduğunu fertlerin cemiyet için ve cemiyetin temsilcisi olan İktidar yani hükümdar için çalışması gerektiğini söylüyor.
Kutadgu Bilig'in bugün bilinen üç yazma nüshası vardır. Üçü de Türk dünyasının değişik bölgelerinde bulunmuştur. Bu üç nüshadan biri 18. yüzyıl sonunda istanbul'da bulunmuş ünlü tarihçi Hammer tarafından Viyana'ya ***ürülmüş ve Viyana Saray Kütüphanesi'ne armağan edilmiştir. Hammer'in ***ürdüğü bu nüsha Timur'un oğiu Şahruh'un Türkistan'da hüküm sürdüğü yıllarda 17 Haziran 1439'da Uygur harfleriyle istinsah edilmiştir. Bu nüsha bilinmeyen bir tarihte Tokat'a gelmiş 1474 yılında da Abdürrezzak Bahsi' : Tokat'tan istanbul'a getirilmiştir. Hammer'in İstanbul'dan alıp ***ürdüğü bu Uygurca nüshadır.
İkinci nüsha 1896da Kahire'de Hidiv Kütüphanesi'nde bulunmuştur. Bu Memlûk kumandanlarından Izzeddin Aydemir için 14. yüzyılda Arap harfleriyle istinsah edilmiş nüshadır.
Üçüncü nüsha ilmî araştırmalar için Türkistan'ın Fergana şehrine giden Prof. Zeki Velîdî Togan tarafından 1913 yılında bir özel kütüphanede bulunmuştur. Bu Fergana nüshası halen Fergana Vilâyet Kütüphanesin dedir
=KUTADGU BİLİG'DEN ÖRNEKLER=
KAHRAMAN
Kerek sü başınga bu bir kaç kılık
Yagıka yüz ursa bu tüzse yorık.
Yağıda kör arslan yürekli kerek
Karıştukta esri bileki kerek
Tonguz tek titimlig böri teg küçi
Adıglayu azgır kutuz teg öçi.
Yana alçı bolsa kızıl tilkü teg
Titir burgası teg kör öç sürse teg.
Sagızganda şakrak kerek tutsa öz
Kaya kuzgunı teg yırak tutsa köz.
Ulug tutsa hamyet kör arslanlayu
Ügi teg usuz bolsa tünle sayu.
BUGÜNKÜ TÜRKÇE İLE;
Gerek sü başına (subaya) şu birkaç kılık (vasıf)
Yağıya (düşmana) yüzünü verdiğinde sefer düzende
Düşmanı görünce arslan yürekli olmak gerek
Döğüşünce kaplan bileği gerek
Domuz gibi inatçı kurt gibi güçlü
Aygır gibi azgın yaban ****ü gibi hırslı (öclü).
Hile yapsa kızıl tilki gibi (olmalı)
Deve buğrası gibi öç sürmeli.
Saksağandan daha tetik olmalı tutuşta
Kaya kuzgunu gibi seçmeli gözü uzağı.
Hamiyeti ulu yüce olmalı arslan gibi
Baykuş gibi uykusuz kalmalı gece.
KENDİSİNİ SEVDİREN İNSAN
Könül kimni sevse körür közde ol
Közin kanca baksa uçar yüzde ol
Könülde negü erse arzu tilek
Ağız açsa barca tilin sözde ol.
Tili yalgan ernin cefa kılkı ol
Cefa kimde erse uş ol yılkı ol.
Kişi yalganında tileme vefa
Bu bir söz sınanmış öküş yılkı ol.
"Bütün kötülüklerin anası cehalettir."
Karahanlılar devrinde başlangıçta Uygur alfabesi kullanıldı sonra Uygur alfabesinin yerini Arap alfabesi aldı. Bu devirde meydana getirilen en önemli eserler Kaşgarlı Mahmud'un "Divânu Lûgati'tTürk"ü Yusuf Has Hâcib'in "Kutadgu Bilig"i Edib Ahmed Yüknekî'nin "Atabet-ül Hakayık"ı ve Hoca Ahmed Yesevî'nin "Divanı Hikmet'idir.
YUSUF HASHACİB VE KUTADGU BİLİG
Yusuf Has Hâcib 1019 yılında Türkistanın Balasagun şehrinde doğdu. Elli yaşlarında iken Kaşgar'a geldi. Kaşgar o zaman Doğu Karahanlıların başkenti idi. Balasagun'da yazmaya başladığı ve Kaşgar'da tamamladığı "Kutadgu Bilig" adlı eserini Karahanlıların hükümdarı Tafgaç Uluğ Buğra Han'a sunmuştur. Hükümdar eseri çok beğenmiş ve ona ödül olarak 'has hâciblik' yani başmabeyincilik unvanını vermiştir. Has hâciblik sarayın en büyük rütbelerinden biri idi. "Kutadgu Bilig" (Mutluluk veren ilim ya da Kutlu Bilgiler Kitabı)dır islâm devri Türk edebiyatının ilk büyük eseri bu kitaptır. Manzum olarak mesnevî tarzında yazılmıştır ve 6645 beyitten oluşur. Eserde Firdevsî'nin "Şehname"sindeki vezin kullanılmıştır ama manî tarzında dörtlükler de vardır. 173 tane olan bu dörtlükler Türk halk manîleri için bilinen ilk örnekler olarak gösterilebilir. Kullanılan dil Kaşgar Hakaniye lehçesidir ve bu lehçe Uygurlar çağındaki edebî Türk lehçesinin bir devamıdır. Konusu bakımından Kutadgu Bilig'e bir "Siyasetname" diyebiliriz. Topluluk halinde yaşayan insanları mutlu edecek yolları gösterir. Bunları devrin hükümdarlarına öğütler halinde söyler ideal bir insanda bulunması gereken nitelikleri de sayar.
Yusuf Has Hâcib Kutadgu Bilig'de başlıca dört kişiyi birbirleriyle konuşturur. Bunlardan biri olan Kün Toğdı (Gündoğdu) hakandır ve 'adalet'i temsil eder. Vezirin adı Ay Toldı'dırye devleti (bahtı) temsil eder. Vezirin oğlu Ögdülmüş "akıP'ın temsilcisidir. Vezirin kardeşi Odgurmuş ise 'kanaat' ve 'akıbet' kavramlarını temsil eder. Bunların konuşmaları bize Karahanlılar devrindeki devlet teşkilâtı hakkında da önemli bilgiler veriyor.
Yusuf Has Hâcib bu eserinde "Bütün kötülüklerin anası cehalettir" diyor ve bir toplumda en önemli şeyin eğitimöğretim olduğunu vurguluyor. Bunun için de hakanın milletini aile reisinin de aile fertlerini eğitmek okutmak zorunda olduğunu söylüyor. Siyasî ve ekonomik konulara da temas ederek eşitliğin zenginleri fakirleştirerek değil fakirleri zenginleştirerek sağlanması gerektiğini belirtiyor. Ferdin saadetinin toplumun saadetine bağlı olduğunu fertlerin cemiyet için ve cemiyetin temsilcisi olan İktidar yani hükümdar için çalışması gerektiğini söylüyor.
Kutadgu Bilig'in bugün bilinen üç yazma nüshası vardır. Üçü de Türk dünyasının değişik bölgelerinde bulunmuştur. Bu üç nüshadan biri 18. yüzyıl sonunda istanbul'da bulunmuş ünlü tarihçi Hammer tarafından Viyana'ya ***ürülmüş ve Viyana Saray Kütüphanesi'ne armağan edilmiştir. Hammer'in ***ürdüğü bu nüsha Timur'un oğiu Şahruh'un Türkistan'da hüküm sürdüğü yıllarda 17 Haziran 1439'da Uygur harfleriyle istinsah edilmiştir. Bu nüsha bilinmeyen bir tarihte Tokat'a gelmiş 1474 yılında da Abdürrezzak Bahsi' : Tokat'tan istanbul'a getirilmiştir. Hammer'in İstanbul'dan alıp ***ürdüğü bu Uygurca nüshadır.
İkinci nüsha 1896da Kahire'de Hidiv Kütüphanesi'nde bulunmuştur. Bu Memlûk kumandanlarından Izzeddin Aydemir için 14. yüzyılda Arap harfleriyle istinsah edilmiş nüshadır.
Üçüncü nüsha ilmî araştırmalar için Türkistan'ın Fergana şehrine giden Prof. Zeki Velîdî Togan tarafından 1913 yılında bir özel kütüphanede bulunmuştur. Bu Fergana nüshası halen Fergana Vilâyet Kütüphanesin dedir
=KUTADGU BİLİG'DEN ÖRNEKLER=
KAHRAMAN
Kerek sü başınga bu bir kaç kılık
Yagıka yüz ursa bu tüzse yorık.
Yağıda kör arslan yürekli kerek
Karıştukta esri bileki kerek
Tonguz tek titimlig böri teg küçi
Adıglayu azgır kutuz teg öçi.
Yana alçı bolsa kızıl tilkü teg
Titir burgası teg kör öç sürse teg.
Sagızganda şakrak kerek tutsa öz
Kaya kuzgunı teg yırak tutsa köz.
Ulug tutsa hamyet kör arslanlayu
Ügi teg usuz bolsa tünle sayu.
BUGÜNKÜ TÜRKÇE İLE;
Gerek sü başına (subaya) şu birkaç kılık (vasıf)
Yağıya (düşmana) yüzünü verdiğinde sefer düzende
Düşmanı görünce arslan yürekli olmak gerek
Döğüşünce kaplan bileği gerek
Domuz gibi inatçı kurt gibi güçlü
Aygır gibi azgın yaban ****ü gibi hırslı (öclü).
Hile yapsa kızıl tilki gibi (olmalı)
Deve buğrası gibi öç sürmeli.
Saksağandan daha tetik olmalı tutuşta
Kaya kuzgunu gibi seçmeli gözü uzağı.
Hamiyeti ulu yüce olmalı arslan gibi
Baykuş gibi uykusuz kalmalı gece.
KENDİSİNİ SEVDİREN İNSAN
Könül kimni sevse körür közde ol
Közin kanca baksa uçar yüzde ol
Könülde negü erse arzu tilek
Ağız açsa barca tilin sözde ol.
Tili yalgan ernin cefa kılkı ol
Cefa kimde erse uş ol yılkı ol.
Kişi yalganında tileme vefa
Bu bir söz sınanmış öküş yılkı ol.