1
EXE RANK
0qzz
Fexe Kullanıcısı
DİVAN EDEBİYATI (KLASİK TÜRK EDEBİYATI)
13. yy.dan başlayıp 19. yy. sonlarına kadar süren ve genel olarak saray edebiyatı da diyebileceğimiz bir edebiyattır. Bu edebiyatın oluşmasında İslam felsefesinin, Fars estetiğinin ve saray çevresinin üçlü bir etkisi vardır. Daha çok Enderun’da eğitim görmüş sanatçıları içine almış ve halktan kopuk bir edebiyat olarak bilinir. Bu edebiyata , şairler şiirlerini “divan” adı verilen kitaplarda topladıkları için “Divan edebiyatı"; özellikleri 13. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar çok az değişikliğe uğradığı için “klasik Türk edebiyatı”; belirli bir eğitim almış kişiler tarafından eğitim almış belirli bir kesime ve devlet adamlarına yönelik olarak oluşturulduğu için “yüksek zümre edebiyatı” adları verilmiştir.
Divan Edebiyatının Özellikleri
a)Nazım birimi beyittir. Bazen tek dize de kullanılır.
b)Aruz ölçüsü kullanılmış, bu da Osmanlıcanın oluşmasında etkili olmuştur.
c)Tam ve zengin kafiyeler kullanılmış olup göz için kafiye düşüncesi vardır.
d)Yardımcı fiiller dışında Arapça ve Farsça kelimeler ağırlıktadır.
e)Edebi sanata ve süslü söyleyişe büyük önem vermişleridir.
f)Şiirlerin ayrı bir adları yoktur.
g)Amaç ustalığı göstermektir.
h)Saraya ve mutlu azınlığa hitap eder.
ı)İnanç ve duygu ağırlıktadır.
j)Şiir ağırlıklı bir edebiyattır. Nesir ikinci planda görülmüştür.
k)Şiir müzikten ayrılmıştır.
l)İçerik değil biçim önemlidir.
m)Şiirde konu bütünlüğü yoktur. Biçimde de parça anlatım vardır.
n)Toplumsal olaylar konu olarak işlenmemiştir.
o)Divan nesri; sade, orta ve süslü nesir olmak üzere üçe ayrılır. Divan nesrinde cümleler uzun, imlasız, süslü ve yer yer iç ( seci) kafiyelidir.
p)Ağırlıklı konular aşk, doğa, şarap, karamsarlık, ölüm, sevgiliye övgüdür.
Divan Edebiyatı Nazım Türleri
Gazel: Sözlük anlamı kadınlarla aşk üzerine sohbet etmek anlamına gelir. Divan edebiyatının en önemli nazım türüdür. Aşk, güzellik, doğa ve şarap konularını işler. Aruzun her kalıbıyla yazılır. 5-15 beyitten oluşur. İlk beyte matla, son beyte makta, en güzel beytine beytü’l gazel, şairin adının geçtiği beyte taç beyit denir. a a - ba-ca-da-ea şeklinde kafiyelenir.
Kaside: Teşbib, girizgah, methiye, fahriye ve dua olmak üzere beş bölümden oluşur. Divan edebiyatının bir şeyler anlatmaya özgü türüdür. 33-99 beyitten oluşur. Kasideler, a) nesib bölümünde işlenen konulara göre adlandırılırlar: Bahariyye, ramazaniyye...
b)Rediflerine göre Su Kasidesi, Sühan Kasidesi, Gül Kasidesi… c)Konularına göre şu çeşitlere ayrılır:
Allah’ı varlığını birliğini anlatanlara tevhit
Allah a yalvarmak için yazılanlara münacat
Peygamberimizi anlatmak için yazılanlara naat
Devrin ileri gelenlerini övmek için yazılanlara methiye
Sevilen insanların ölümünden sonra duyulan acıları anlatmak için yazılanlara mersiye denir.
Mesnevi: Divan edebiyatında hikaye, roman yerine kullanılan türdür. Beyitler halinde yazılır ve beyit sayısı sınırsızdır. Aşk hikayeleri, dini öyküler ve destanlar bu türde yazılmış eserlerdir. Her beyit kendi arasında uyaklıdır. Her beyit kendi arasında kafiyeli olduğu için kafiye olarak kullanılabilecek sözcük bulmada kolaylık sağlamasından dolayı çok uzun eserler mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır.
Divan edebiyatının diğer nazım şekilleri ve türleri şunalrdır: kıt’a, rubai, tuyuğ, murabba, şarkı, terkib-i bent, terci-i bent, şehrengiz, ve müstezattır.
Divan edebiyatı nazım türleri
Dörtlük halindekiler Bent Halinde Beyit halindekiler
rubai terci-i bent kıt’a
şarkı terkib-i bent müstezat
tuyuğ şehrengiz
murabba gazel, kaside
mesnevi
Divan Edebiyatı Şairleri
Hoca Dehhani: 13. yy.da yaşamıştır. Anadolu’da divan edebiyatının temelini atmıştır. Farsça ve Anadolu Türkçesiyle şiirler yazmıştır. En önemli eseri Selçuk Şehnamesi’dir.
Şeyhi: Divan şiirinin ilk ustalarındandır. Hüsrev ü Şirin ve Harname adlı eserleri vardır.
Ali Şir Nevai: Devlet adamı ve edebiyatçıdır. Türkçenin güzelliklerini anlatmak için ve onun Farsçadan üstün olduğunu göstermek için Muhakemetü’l-Lügateyn adlı eseri yazmıştır. Diğer eserleri Mecalisü’n-Nefais, Mizanü’l-Evzandır. Ayrıca hamseleri de vardır. Türkiye dışında yaşamıştır.
Fuzuli: 16. yy.ın en önemli divan şairlerindendir. Su Kasidesi ve Leyla vü Mecnun adlı mesnevisi önemlidir. Azeri lehçesini kullanmış ve din dışı konularda eserler vermiştir. Diğer eserleri Hadikatü’s-Süeda ve Şikayetname, Rind ü Zahid, Beng ü Bade’dir. Türkiye dışında yaşamış divan edebiyatı yazarlarındandır.Aşk ızdırabının insanı olgunlaştırdığını düşünmüştür. Acı çekmekten zevk alır.
Baki: Divan’ı ve Kanuni Mersiyesi ile ünlüdür. Usta bir şairdir. Dünya zevklerini ve doğa güzelliklerini konu edinmiştir. Divan şiirinin konu ve sanatlı anlatımına bağlı kalmıştır. Şeyhülislam olmak istemiş; ama olamamıştır. İyi bir medrese eğitimi görmüştür. Yaşadığı dönemde sultanü’ş şuara (şairlerin sultanı) unvanı verilmiştir.
Nef’i: 16-17. yy.da yaşamış bir divan edebiyatı şairidir. Didaktik ve satirik şiirin ustasıdır. İnsan yaşamını ve kişi toplum ilişkilerini eleştirel bir bakış açısıyla ele almıştır. Siham-ı Kaza (Kaza Okları- eleştiri niteliğinde) Divan (Farsça ve Türkçe) adlı eserleri vardır.
Nabi: 17-18.yy.da yaşamıştır. Didaktik şiirin ustasıdır. İnsan yaşamını ve kişi toplum ilişkilerini eleştirel bir bakış açısıyla ele almıştır. Divan, Hayriye, Hayrabad ve Tuhfetü’l-Harameyn adlı eserleri vardır.
Evliya Çelebi:17. yy.da yaşamıştır. Dünyanın birçok yerini gezmiş ve bunun sonucunda hem öğretici hem de sanatlı bir anlatıma sahip olan ünlü eserini Seyahatname’sini yazmıştır.
Katip Çelebi: Batılı düşünceye açık divan yazarlarındandır. Bilimsel eserler vermiştir. Fezleke, Cihan-Nüma, Mizanü’l-Hak, Düstüru’l-Amel ünlü eserleridr.
Nedim: Divan edebiyatının ünlü şairlerindendir. Karamsarlığı atması ve yaşama bağlılığı ile diğer divan şairlerinden ayrılır. İstanbul yaşamını gerçekçi bir dille eserlere aktarmış ve mahallileşme akımının öncüsü olmuştur. Şarkılarıyla ünlüdür. Lale Devri’nin yeme içme ve eğlencesini eserlerinde işlemiştir. Divan’ı vardır.
Şeyh Galip: Divan edebiyatının son büyük şairidir. Tasavvuf temalarını aşmış, yeni mecazlar ve semboller ile kalıpları aşmış bir şairdir. Hüsn ü Aşk ve Divan adlı eserleri vardır.
Divan edebiyatının diğer şairleri de Necati, Naili, Mercimek Ahmet ve Naima’dır.
Mercimek Ahmet: Kabusname
Divan Edebiyatının Ünlü Eserleri
Leyla vü Mecnun = Fuzuli
Şikayetname = Fuzuli
Mevlid = Süleyman Çelebi
Harname = Şeyhi
Kanuni Mersiyesi = Baki
Hüsn ü Aşk = Şeyh Galip
Tazarruname = Sinan Paşa
Buraya kadar Türk edebiyatının iki devrini gördük İslamiyet öncesi ve İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatı olmak üzere. Ayrıca bu dönemlerin kendi içindeki kollarını gördük. Şimdi Türk edebiyatının üçüncü dönemi olan Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatını göreceğiz.
13. yy.dan başlayıp 19. yy. sonlarına kadar süren ve genel olarak saray edebiyatı da diyebileceğimiz bir edebiyattır. Bu edebiyatın oluşmasında İslam felsefesinin, Fars estetiğinin ve saray çevresinin üçlü bir etkisi vardır. Daha çok Enderun’da eğitim görmüş sanatçıları içine almış ve halktan kopuk bir edebiyat olarak bilinir. Bu edebiyata , şairler şiirlerini “divan” adı verilen kitaplarda topladıkları için “Divan edebiyatı"; özellikleri 13. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar çok az değişikliğe uğradığı için “klasik Türk edebiyatı”; belirli bir eğitim almış kişiler tarafından eğitim almış belirli bir kesime ve devlet adamlarına yönelik olarak oluşturulduğu için “yüksek zümre edebiyatı” adları verilmiştir.
Divan Edebiyatının Özellikleri
a)Nazım birimi beyittir. Bazen tek dize de kullanılır.
b)Aruz ölçüsü kullanılmış, bu da Osmanlıcanın oluşmasında etkili olmuştur.
c)Tam ve zengin kafiyeler kullanılmış olup göz için kafiye düşüncesi vardır.
d)Yardımcı fiiller dışında Arapça ve Farsça kelimeler ağırlıktadır.
e)Edebi sanata ve süslü söyleyişe büyük önem vermişleridir.
f)Şiirlerin ayrı bir adları yoktur.
g)Amaç ustalığı göstermektir.
h)Saraya ve mutlu azınlığa hitap eder.
ı)İnanç ve duygu ağırlıktadır.
j)Şiir ağırlıklı bir edebiyattır. Nesir ikinci planda görülmüştür.
k)Şiir müzikten ayrılmıştır.
l)İçerik değil biçim önemlidir.
m)Şiirde konu bütünlüğü yoktur. Biçimde de parça anlatım vardır.
n)Toplumsal olaylar konu olarak işlenmemiştir.
o)Divan nesri; sade, orta ve süslü nesir olmak üzere üçe ayrılır. Divan nesrinde cümleler uzun, imlasız, süslü ve yer yer iç ( seci) kafiyelidir.
p)Ağırlıklı konular aşk, doğa, şarap, karamsarlık, ölüm, sevgiliye övgüdür.
Divan Edebiyatı Nazım Türleri
Gazel: Sözlük anlamı kadınlarla aşk üzerine sohbet etmek anlamına gelir. Divan edebiyatının en önemli nazım türüdür. Aşk, güzellik, doğa ve şarap konularını işler. Aruzun her kalıbıyla yazılır. 5-15 beyitten oluşur. İlk beyte matla, son beyte makta, en güzel beytine beytü’l gazel, şairin adının geçtiği beyte taç beyit denir. a a - ba-ca-da-ea şeklinde kafiyelenir.
Kaside: Teşbib, girizgah, methiye, fahriye ve dua olmak üzere beş bölümden oluşur. Divan edebiyatının bir şeyler anlatmaya özgü türüdür. 33-99 beyitten oluşur. Kasideler, a) nesib bölümünde işlenen konulara göre adlandırılırlar: Bahariyye, ramazaniyye...
b)Rediflerine göre Su Kasidesi, Sühan Kasidesi, Gül Kasidesi… c)Konularına göre şu çeşitlere ayrılır:
Allah’ı varlığını birliğini anlatanlara tevhit
Allah a yalvarmak için yazılanlara münacat
Peygamberimizi anlatmak için yazılanlara naat
Devrin ileri gelenlerini övmek için yazılanlara methiye
Sevilen insanların ölümünden sonra duyulan acıları anlatmak için yazılanlara mersiye denir.
Mesnevi: Divan edebiyatında hikaye, roman yerine kullanılan türdür. Beyitler halinde yazılır ve beyit sayısı sınırsızdır. Aşk hikayeleri, dini öyküler ve destanlar bu türde yazılmış eserlerdir. Her beyit kendi arasında uyaklıdır. Her beyit kendi arasında kafiyeli olduğu için kafiye olarak kullanılabilecek sözcük bulmada kolaylık sağlamasından dolayı çok uzun eserler mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır.
Divan edebiyatının diğer nazım şekilleri ve türleri şunalrdır: kıt’a, rubai, tuyuğ, murabba, şarkı, terkib-i bent, terci-i bent, şehrengiz, ve müstezattır.
Divan edebiyatı nazım türleri
Dörtlük halindekiler Bent Halinde Beyit halindekiler
rubai terci-i bent kıt’a
şarkı terkib-i bent müstezat
tuyuğ şehrengiz
murabba gazel, kaside
mesnevi
Divan Edebiyatı Şairleri
Hoca Dehhani: 13. yy.da yaşamıştır. Anadolu’da divan edebiyatının temelini atmıştır. Farsça ve Anadolu Türkçesiyle şiirler yazmıştır. En önemli eseri Selçuk Şehnamesi’dir.
Şeyhi: Divan şiirinin ilk ustalarındandır. Hüsrev ü Şirin ve Harname adlı eserleri vardır.
Ali Şir Nevai: Devlet adamı ve edebiyatçıdır. Türkçenin güzelliklerini anlatmak için ve onun Farsçadan üstün olduğunu göstermek için Muhakemetü’l-Lügateyn adlı eseri yazmıştır. Diğer eserleri Mecalisü’n-Nefais, Mizanü’l-Evzandır. Ayrıca hamseleri de vardır. Türkiye dışında yaşamıştır.
Fuzuli: 16. yy.ın en önemli divan şairlerindendir. Su Kasidesi ve Leyla vü Mecnun adlı mesnevisi önemlidir. Azeri lehçesini kullanmış ve din dışı konularda eserler vermiştir. Diğer eserleri Hadikatü’s-Süeda ve Şikayetname, Rind ü Zahid, Beng ü Bade’dir. Türkiye dışında yaşamış divan edebiyatı yazarlarındandır.Aşk ızdırabının insanı olgunlaştırdığını düşünmüştür. Acı çekmekten zevk alır.
Baki: Divan’ı ve Kanuni Mersiyesi ile ünlüdür. Usta bir şairdir. Dünya zevklerini ve doğa güzelliklerini konu edinmiştir. Divan şiirinin konu ve sanatlı anlatımına bağlı kalmıştır. Şeyhülislam olmak istemiş; ama olamamıştır. İyi bir medrese eğitimi görmüştür. Yaşadığı dönemde sultanü’ş şuara (şairlerin sultanı) unvanı verilmiştir.
Nef’i: 16-17. yy.da yaşamış bir divan edebiyatı şairidir. Didaktik ve satirik şiirin ustasıdır. İnsan yaşamını ve kişi toplum ilişkilerini eleştirel bir bakış açısıyla ele almıştır. Siham-ı Kaza (Kaza Okları- eleştiri niteliğinde) Divan (Farsça ve Türkçe) adlı eserleri vardır.
Nabi: 17-18.yy.da yaşamıştır. Didaktik şiirin ustasıdır. İnsan yaşamını ve kişi toplum ilişkilerini eleştirel bir bakış açısıyla ele almıştır. Divan, Hayriye, Hayrabad ve Tuhfetü’l-Harameyn adlı eserleri vardır.
Evliya Çelebi:17. yy.da yaşamıştır. Dünyanın birçok yerini gezmiş ve bunun sonucunda hem öğretici hem de sanatlı bir anlatıma sahip olan ünlü eserini Seyahatname’sini yazmıştır.
Katip Çelebi: Batılı düşünceye açık divan yazarlarındandır. Bilimsel eserler vermiştir. Fezleke, Cihan-Nüma, Mizanü’l-Hak, Düstüru’l-Amel ünlü eserleridr.
Nedim: Divan edebiyatının ünlü şairlerindendir. Karamsarlığı atması ve yaşama bağlılığı ile diğer divan şairlerinden ayrılır. İstanbul yaşamını gerçekçi bir dille eserlere aktarmış ve mahallileşme akımının öncüsü olmuştur. Şarkılarıyla ünlüdür. Lale Devri’nin yeme içme ve eğlencesini eserlerinde işlemiştir. Divan’ı vardır.
Şeyh Galip: Divan edebiyatının son büyük şairidir. Tasavvuf temalarını aşmış, yeni mecazlar ve semboller ile kalıpları aşmış bir şairdir. Hüsn ü Aşk ve Divan adlı eserleri vardır.
Divan edebiyatının diğer şairleri de Necati, Naili, Mercimek Ahmet ve Naima’dır.
Mercimek Ahmet: Kabusname
Divan Edebiyatının Ünlü Eserleri
Leyla vü Mecnun = Fuzuli
Şikayetname = Fuzuli
Mevlid = Süleyman Çelebi
Harname = Şeyhi
Kanuni Mersiyesi = Baki
Hüsn ü Aşk = Şeyh Galip
Tazarruname = Sinan Paşa
Buraya kadar Türk edebiyatının iki devrini gördük İslamiyet öncesi ve İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatı olmak üzere. Ayrıca bu dönemlerin kendi içindeki kollarını gördük. Şimdi Türk edebiyatının üçüncü dönemi olan Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatını göreceğiz.